Τα δηλητηριώδη 3 Ε του Εθνους

Σπονδυλική στήλη του εγχώριου φασισμού στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου ήταν μια οργάνωση που γεννήθηκε και “ανδρώθηκε” στη Θεσσαλονίκη: η “Εθνική Ενωσις Ελλάς” (ΕΕΕ), γνωστότερη σαν “τα Τρία Εψιλον” ή “οι Χαλυβδόκρανοι”.

Ιδρύθηκε το 1927 με στόχο της την “άμυνα του έθνους” απέναντι σε όλα εκείνα τα νεωτερικά ρεύματα που χαλούσαν την “προαιώνια τάξη” του τυπικού μικροαστού νοικοκύρη -όπως “η από του παγκοσμίου και εντεύθεν παρατηρουμένη έκλυσις των ηθών, η εν μέρει τάσις αρνήσεως της θρησκείας, η συνεχής υπονόμευσις της οικογενείας και πλήρης σχεδόν αδιαφορία περί την Εθνικήν υπόστασιν της Πατρίδος μας, ως επίσης και η εν Θεσ/νίκη και εν Μακεδονία εν γένει παρατηρηθείσα τάσις πάντων των οπωσδήποτε εγκατεστημένων ξένων στοιχείων, προς υπονόμευσιν παντός του Ελληνικού και εξυπηρέτησιν πάσης φύσεως ξένων συμφερόντων”.

Στους βασικούς εχθρούς συγκαταλεγόταν, φυσικά, και ο ταξικός συνδικαλισμός: οι “τριεψιλίτες”

εργάτες αναλάμβαναν, διαβάζουμε, την υποχρέωση “απολύτου πειθαρχίας προς τας διαταγάς της διευθύνσεώς τους” και, γι’ αυτό το λόγο, απολάμβαναν την εμπιστοσύνη των εργοδοτών της πόλης (“Εκθεσις συνοπτική επί των σκοπών και της δράσεως της Εθνικής Ενώσεως Ελλάς”, Αρχείο Φίλιππου Δραγούμη (Γενάδειος Βιβλιοθήκη), φ.7.3, εγγρ.132γ). Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο του πολιτικού λόγου της ΕΕΕ ήταν όμως ο αντισημιτισμός -έκφραση σε μεγάλο βαθμό της διάθεσης των ελλήνων εμπόρων της πόλης να εκτοπίσουν από την πιάτσα τους εβραίους ανταγωνιστές τους. Πρόεδρος της οργάνωσης ήταν ο έμπορος Γ. Κοσμίδης, γραμματέας ο τραπεζικός Δ. Χαριτόπουλος και βασικός προπαγανδιστής της ο αρχισυντάτης της εφημερίδας “Μακεδονία”, Νίκος Φαρδής.

Σύμφωνα με την ομολογία των ίδιων των Τριών Εψιλον, το αρχικό ενθοσωτήριο κάλεσμα ελάχιστη ανταπόκριση βρήκε στον πληθυσμό της Θεσσαλονίκης, μέχρι τη στιγμή που οι Χαλυβδόκρανοι άρχισαν τις μαζικές επιδείξεις δύναμης: παρελάσεις συγκροτημένων τμημάτων στους κεντρικούς δρόμους της πόλης, εξορμήσεις στην επαρχία (τα εγκαίνια του Παραρτήματος Φλωρίνης λχ θα γίνουν “διά της μεταβάσεως εκ Θεσ/νίκης υπερπεντακοσίων μελών μετά του Προεδρείου”), πρακτική εφαρμογή των αντισημιτικών κηρυγμάτων. Το καθοριστικό σημείο τομής στην ανάπτυξη της οργάνωσης θα έρθει τον Ιούνιο του 1931, με την πυρπόληση της εβραϊκής φτωχογειτονιάς του Κάμπελ. “Πριν από το Κάμπελ”, δηλώνει ανενδοίαστα ο συνήγορος της οργάνωσης στη δίκη των ηγετών της τον Απρίλιο του 1932, “η ΕΕΕ είχε 12 παραρτήματα και 3.000 μέλη, τώρα έχει 27 παραρτήματα κι 7.000 μέλη”. Εξίσου, αν όχι περισσότερο αποφασιστική γι’ αυτή την εξέλιξη, φαίνεται πως υπήρξε η αμέριστη συμπαράσταση των κρατικών αρχών προς τους “εθνικιστές” προασπιστές του νόμου και της τάξης. “Οι τοπικές ελληνικές αρχές φαίνεται ότι κατά κανόνα επιδείκνυαν ανοχή απέναντι στην ΕΕΕ, αν δεν συνεργάζονταν μαζί της, κυρίως στα πλαίσια της αντικομουνιστικής δράσης”, διαβάζουμε στην κλασική μελέτη του Γ. Μαυρογορδάτου για την εποχή (“Stillborn Republic”, Μπέρκλεϊ 1983, σ.258-9).

Το αρχείο του Φίλιππου Δραγούμη, πολιτευτή της Βόρειας Ελλάδας και Γενικού Διοικητή Μακεδονίας εκείνα τα χρόνια, είναι αρκετά διαφωτιστικό για τις σχέσεις του εγχώριου φασισμού με το κράτος και τον επίσημο πολιτικό κόσμο. Σε επιστολή του πχ προς το Δραγούμη (8/2/32), ο διευθυντής των Παραρτημάτων της ΕΕΕ Αναστάσιος Νταλίπης αναφέρει ότι “διάφορα κονδύλια εψήφισαν ο Δήμος Θεσ/νίκης, το υπουργείον Προνοίας & άι Τράπεζαι Εθνική & Εκδοτική” · επειδή όμως “άι ανάγκαι είναι μεγάλαι” και “τα παραρτήματα του εσωτερικού ζητούν σχεδόν όλα ενίσχυσιν από το κέντρον”, υποβάλλει αίτηση για πρόσθετη χρηματοδότηση από τα αποθέματα των πατριωτικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων: “Σκέφθηκα πως η Πάγκειος θα μπορούσεν ίσως να μας διαθέσει ένα ποσόν. (…) Να μη μου προτείνετε τας ταμειακάς δυσκολίας που έχει τώρα. Οι σκοποί της οργανώσεως είναι οι αυτοί με τους της Παγκείου Επιτροπής & με κάθε σωματείο που έχει εθνικιστικούς σκοπούς” (φ.7.3, εγγρ.131). Ως αντάλλαγμα, προτείνεται διακριτικά η υποστήριξη της ΕΕΕ προς το “Εθνικό Αγροτικό Κόμμα” που έχει στα σκαριά ο Δραγούμης. Πρόταση που γίνεται δεκτή υπό όρους: “Η οργάνωσις αυτή φαντάζομαι πως μόνο στες πόλεις θα μπορούσε να μας φανή χρήσιμη. Δεν αποκρούω να μας υποστηρίξη, αλλά δε νομίζω συμφέρουσα την εμφάνισή της φανερά μαζί μας, ιδίως εις τα χωριά. Καθώς αντιλαμβάνομαι, η οργάνωση αυτή δεν είναι πολιτική και δεν επιδιώκει να πολιτευθή ενεργώς ως κόμμα, αλλά αφανώς να υποστηρίζη άτομα ή κόμματα που συμφωνούν προς το πρόγραμμά της. Αν είναι έτσι, μας συμφέρει απολύτως η αφανής συνεργασία” (Δραγούμης προς Νταλίπη 4/2/32, όπ. παρ, εγγρ. 130).

Ακόμη πιο αποκαλυπτική είναι η κεντρική αλληλογραφία της ΕΕΕ με τη Γενική Διοίκηση Μακεδονίας το 1934. Εχει μεσολαβήσει το μεσουράνημα της οργάνωσης, με την εντυπωσιακή κάθοδο 3.000 Χαλυβδόκρανων στην Αθήνα τον Ιούνιο του 1933 (“η προς Αθήναις πορεία” την αποκαλεί στα γράμματά του ο Νταλίπης, συσχετίζοντάς τη με τη μουσολινική “πορεία προς τη Ρώμη”) και η πανηγυρική υποδοχή τους από τον αστικό πολιτικό κόσμο της πρωτεύουσας. Μεσουράνημα που θα σημάνει και την αρχή του τέλους, καθώς η ηγεσία της ΕΕΕ βιάζεται να αξιοποιήσει την επιτυχία της και εξαγγέλλει το μετασχηματισμό της παρακρατικής οργάνωσης σε πολιτικό κόμμα. Ακολούθησε η διακοπή της κρατικής χρηματοδότησης και ραγδαία διαρροή των μελών της προς διάφορες κατευθύνσεις. Μετανιωμένο κι επικαλούμενο, μεταξύ άλλων, “την υποστήριξιν την οποίαν είχεν κατά το παρελθόν παρά τε των Στρατιωτικών και Πολιτικών αρχών”, το κεντρικό διοικητικό συμβούλιο της Θεσσαλονίκης θα αναδιπλωθεί κατόπιν εορτής, ανακοινώνοντας “την αναβίωσιν της ΕΕΕ ως Σωματειακής Οργανώσεως με γραμμήν την συνέχισιν των παλιών κατευθύνσεων αυτής, διατηρούντες αυστηρώς την εκτός κομμάτων θέσιν της” (φ.19.1, εγγρ.93α). Οι επίδοξοι Ντούτσε είναι σαφέστεροι κατ’ ιδίαν: “Θέλωμεν να πιστεύσωμεν”, γράφουν δουλοπρεπώς στις 20/1/34 προς τον εκπρόσωπο της Πολιτείας στη Β. Ελλάδα, “ότι επανερχόμενοι προς τας υγιείς αρχάς μας θα τύχωμεν της υμετέρας ενισχύσεως εξ ής απεστερήθημεν συνεπεία της επ’ εσχάτων παρεκκλίσεως της ΕΕΕ των αρχικών αυτής κατευθύνσεων, εξ ής προήλθεν και η κατά της οργανώσεων ημών δυσμένεια της Σεβαστής Κυβερνήσεως”…

ΠΗΓΗ