Οι λέξεις «λαθρομετανάστης, λαθρομετανάστευση» μπήκαν στην επικαιρότητα και στα λεξικά στη δεκαετία του 1990. Σε παλιότερα λεξικά δεν φαίνεται να υπάρχουν: για παράδειγμα, δεν τις έχει το 15τομο λεξικό του Δημητράκου (1938)· ομολογώ ότι δεν έχω τώρα πρόχειρο κι έτσι δεν έχω κοιτάξει το κάπως νεότερο λεξικό του Ι. Σταματάκου, αλλά υποθέτω πως δεν τις έχει ούτε αυτό. Ακόμα πιο χαρακτηριστικά, το Ελληνικό Λεξικό των Τεγόπουλου-Φυτράκη, που πρέπει να κυκλοφόρησε το 1993 (δεν έχει χρονολογία, αλλά για εκεί το λογαριάζω) δεν περιλαμβάνει τέτοιο λήμμα. Αντίθετα, το Λεξικό Μπαμπινιώτη και το ΛΚΝ, που κυκλοφορούν και τα δύο το 1998, έχουν το λήμμα.
Ωστόσο, σε σώματα κειμένων βρίσκουμε από παλιότερα αναφορές σε λαθρομετανάστες και στη λαθρομετανάστευση. Κάνοντας, για παράδειγμα, αναζήτηση στο σώμα των Νέων, βρίσκουμε σποραδικές αναφορές σε ασιάτες μετανάστες από το 1975, καθώς και τους πρώτους «κινδυνολογικούς» τίτλους (π.χ. Κίνδυνοι επιδημιών από λαθρομετανάστες; Νέα 2.9.1978, σ. 5). Αυτές πρέπει να είναι και οι παλαιότερες εμφανίσεις της λέξης «λαθρομετανάστης» για περιπτώσεις μετανάστευσης προς την Ελλάδα. Νωρίτερα, αμέσως μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, έχουμε κάμποσες αναφορές σε «λαθρομετανάστες» εβραίους που μετέβαιναν στην Παλαιστίνη. Όμως, η λέξη είχε χρησιμοποιηθεί και πριν από τον πόλεμο. Οι παλιότερες αναφορές που έχω βρει χρονολογούνται από τα τέλη της δεκαετίας του 1920.
Φυσικά, στη δεκαετία του 1920 οι «λαθρομετανάστες» για τους οποίους γίνεται λόγος στον ελληνικό τύπο δεν είναι Ασιάτες, αλλά Έλληνες που προσπαθούσαν να φτάσουν στην Αμερική κυνηγημένοι από τη φτώχεια. Έτσι, σε άρθρο της εφημερίδας Εμπρός (το οποίο αναδημοσίευσε πρόσφατα η Αυγή) από τον Απρίλιο του 1929 διαβάζουμε:
Το ρεύμα της μεταναστεύσεως όχι μόνον εις την Ελλάδα, αλλά και εις ολόκληρον την Ευρώπην είναι ακατάσχετον προς την Αμερικήν. Ούτε ο μεταναστευτικός νόμος, ούτε αι αυστηραί ποιναί αι οποίαι επιβάλλονται εις τους λαθρομετανάστας είναι αρκεταί δια να ανακόψουν το ρεύμα τούτο».
«Εις τον τόπον μας, μάλιστα, πολυάριθμοι πράκτορες εισδύουν εις την Ελληνικήν επαρχίαν και κατορθώνουν δια ποικίλων μεθόδων, εξαπατώντες τους απλοϊκούς να γεμίζουν τις τσέπες των με χρήμα και τις τσέπες των ατυχών ομοεθνών μας με πλαστά διαβατήρια δια να αποστέλλονται ούτοι εις την Αμερικήν όπου είναι άδηλον εάν θα κατορθώσουν αντιμετωπίζοντες παντοίους κινδύνους να εισέλθουν…»
«Πόσα περιστατικά Ελλήνων λαθρομεταναστών δεν μας είναι γνωστά. Χιλιάδες άνθρωποι γυμνητεύουν, πεινούν περιφερόμενοι εις τον Καναδάν ή την Αργεντινήν όπου έχουν αποσταλή πλανηθέντες παρά των πρακτόρων αυτών, οι οποίοι εφρόντισαν να πείσουν τούτους ότι η γη της επαγγελίας είναι εκεί και ότι τα δολλάρια τους αναμένουν εις τας προκυμαίας….
Αντί χρυσού… πείνα
Μερικοί απ’ αυτούς κατορθώνουν, μεταμφιεζόμενοι και με κίνδυνον να τυφεκισθούν επί τόπου, να διέλθουν τα σύνορα του Καναδά και να εισέλθουν εις το έδαφος των Ηνωμένων Πολιτειών. Άλλοι πάλιν πίπτουν θύματα διαφόρων συμμοριών, αι οποίαι ενεδρεύουν εκεί δια να τους απαλλάξουν και από την τελευταίαν πεντάραν, προφασιζόμενοι ότι θα κατορθώσουν να τους εισαγάγουν εις τας Ηνωμένας Πολιτείας.
Άλλοι πάλιν γυμνητεύοντες και πεινώντες φθάνουν προ των ελληνικών Προξενείων και ζητούν την βοήθειάν των να επιστρέψουν εις την Ελλάδα. […] Διάφοροι πράκτορες επενόησαν διαφόρους μεθόδους προς εξαπάτησιν των αστυνομικών αρχών. Μία μέθοδος είναι και αυτή. Αντί ο μετανάστης να επιδείξη εις τον αστυνομικόν έλεγχον το πλαστόν του διαβατήριον […] επιδεικνύει γνήσιον διαβατήριον διά την Βραζιλίαν ή άλλην χώραν, όπου και επιτρέπεται η μετανάστευσις. Του πλαστού διαβατηρίου κάμνει χρήσιν εν Αμερική, όπου υπάρχει πάλιν άλλος κίνδυνος να ανακαλυφθή και να εγκλεισθή εις τας φυλακάς.
Το ρεπορτάζ της εφημερίδας είναι γραμμένο με αφορμή μια αστυνομική επιτυχία. Ο υπαστυνόμος του λιμανιού, έχοντας πληροφορίες, είχε ανακαλύψει τη βαλίτσα με τα πλαστά διαβατήρια 15 λαθρομεταναστών από την περιοχή της Φλώρινας, τους οποίους και οδήγησε «εν πομπή και παρατάξει» στο τμήμα ενώ (αν θέλουμε το πιστεύουμε) οι επιβάτες του ατμοπλοίου «εξεδήλωσαν ενθουσιωδώς τον θαυμασμόν των δια την Ελληνικήν Αστυνομίαν». Μαζί πιάστηκαν και οι πράκτορες, οι οποίοι, διαβάζουμε, είχαν πουλήσει τα πλαστά διαβατήρια αντί 550-900 δολαρίων το καθένα. Και προσθέτει η εφημερίδα: Δι’ όσους δεν κατέθετον ολόκληρον το ποσόν οι πράκτορες ελάμβανον υποθήκας επί των ενοικίων των μέχρις αφίξεως των μεταναστών εις Αμερικήν και εξοφλήσεώς των προς 4% τόκου κατά δολλάριον τον μήνα.
Έχω βρει και λιγάκι παλαιότερες ανευρέσεις της λέξης «λαθρομετανάστης» (ή «λαθρομετανάστευση») σε σώματα εφημερίδων, αν και όχι πολύ παλιότερες. Μέχρι στιγμής, η παλιότερη χρονολογικά είναι από τον Ιανουάριο του 1928, σε «ενημερωτικό» άρθρο του Ελεύθερου Βήματος, με τίτλο «Το μεταναστευτικόν πρόβλημα της Ελλάδος», στο οποίο εξηγείται η ισχύουσα αμερικανική νομοθεσία και γίνεται σαφής προσπάθεια να αποθαρρυνθούν από την ιδέα της λαθραίας εισόδου όσοι δεν συγκεντρώνουν τις προϋποθέσεις για νόμιμη μετανάστευση –που εκείνα τα χρόνια γινόταν με το σταγονόμετρο. Σ’ αυτό το εκτενές κείμενο, βρίσκω τον όρο «λαθρομετανάστης» και συχνότερα «λαθραίος μετανάστης». Σε παλαιότερο κείμενο δεν βρήκα τον όρο.
Πριν από το 1900 λίγοι Έλληνες έφυγαν για τις ΗΠΑ, αλλά από το 1900 έως το 1917 βρίσκω σε μια πηγή ότι έφυγαν για τις ΗΠΑ 450.000 Έλληνες μετανάστες. Παρόλο που το νούμερο αυτό φαντάζει απίστευτο αν σκεφτούμε πόσος ήταν ο πληθυσμός της Ελλάδας, έστω και με τις Νέες Χώρες [δεν έχω πρόχειρα τα νούμερα, απευθύνομαι στη συλλογική σοφία των Λεξιστορικών να τα συμπληρώσουν], γεγονός είναι ότι, κατά το κοινώς λεγόμενο, και με μια δόση υπερβολής, «άδειασε η Πελοπόννησος» τότε. Μετά το 1921 οι Ηνωμένες Πολιτείες ψήφισαν αυστηρούς μεταναστευτικούς νόμους και η φυγή περιορίστηκε. Η εμφάνιση της λέξης «λαθρομετανάστης» στα ελληνικά έντυπα πρέπει να είναι απόρροια της προσπάθειας των Αμερικανών να αποθαρρύνουν την έξοδο των μεταναστών από τις χώρες προέλευσης. Επιφανειακά, η αμερικανική εκστρατεία φαίνεται να τελεσφόρησε –όμως μην ξεχνάμε ότι αυτό που αποθάρρυνε πραγματικά τους επίδοξους μετανάστες ήταν η μεγάλη οικονομική κρίση που χτύπησε τις ΗΠΑ από το 1929 και μετά.
Λαθρομετανάστης στις ΗΠΑ ήταν και ο παππούς του παππού μου. Ξεκίνησε να φύγει μεγάλος, στα τέλη του 19ου αιώνα, από τη Γέρμα Οιτύλου Λακωνίας· καθώς δεν ήταν εντάξει τα χαρτιά του, έφυγε στην Κούβα και από εκεί πέρασε Φλόριντα. Πρώτα δούλεψε στις σιδηροδρομικές γραμμές, αρρώστησε, κατέληξε στη Νέα Υόρκη, όπου το πρωί έπλενε πιάτα σε μαγέρικο και το βράδυ πουλούσε αράπικα φιστίκια, πινότσι, στο δρόμο. Οι ντόπιοι μάγκες, γνωρίζοντας πως είναι λαθραίος και δεν τολμάει να φωνάξει αστυνομία, έβαζαν ταχτικά χέρι στο εμπόρευμα –μέχρι που ο προπροπάππος ο Μιχάλης δεν άντεξε κι έσπασε έναν στο ξύλο. Ήρθε η αστυνομία, αλλά ο Μιχάλης είχε μαζί του το πιστόλι του, πυροβόλησε, τραυμάτισε έναν αστυνομικό, κρύφτηκε σ’ ένα μανιάτικο ξενοδοχείο του λιμανιού και μπάρκαρε, λαθραία πάλι, σε ελληνικό καράβι και γύρισε στο χωριό.
(Τις φωτογραφίες τις πήρα από το τεύχος 39 του περιοδικού «Μάνη χθες, σήμερα, αύριο», όπου υπάρχει άρθρο για τους Μανιάτες μετανάστες στην Αμερική).
Προσθήκη, 19/6:
Προσθέτω τον ακόλουθο πίνακα που μου έστειλε η φίλη Μαρία:
| Χρονική περίοδος | Κάτω των 14 ετών | 14-44 ετών | Άνω των 45 ετών | σύνολο |
| 1899-1900 | 710 | 5.314 | 153 | 6.168 |
| 1901-1905 | 3.429 | 48.822 | 928 | 53.179 |
| 1906-1910 | 4.224 | 151.704 | 1.687 | 157.615 |
| 1911-1915 | 6.597 | 157.404 | 4.298 | 168.299 |
| 1916-1920 | 4.913 | 59.124 | 6.087 | 70.124 |
| 1921-1924 | 6.003 | 26.927 | 4.682 | 27.612 |
Στατιστική Επετηρίς της Ελλάδος σ. 137
στο: Αλέξανδρος Κιτρόεφ, Η υπερατλαντική μετανάστευση, Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα, τ. Α1.
ΠΗΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου